Etapy rozwoju rysunku dziecka

W XX wieku dokonywano wiele badań i przeprowadzano analizy rysunków dziecka. Przedstawię podział rozwoju rysunku dziecka, który wprowadził C. Burt  i ten według Viktora Lowenfelda oraz W.Lamberta Brittaina.

Według C. Burta pierwsza faza w rozwoju rysunku obejmuje okres od 2 do  3 roku życia – jest to tak zwany okres bazgrania. Burt wyróżnił w tym okresie, podbazy:

• Ruchy bezcelowe – pochodzące przeważnie od mięśni ramion, przebiegające w kierunku od strony prawej do lewej. To motoryczny sposób wypowiadania się dziecka w bazgraniu, które sprawia mu wiele radości.
• Bardziej celowe bazgranie, które wywołuje u małego dziecka wiele zainteresowania. Potrafi się ono już na pewien moment skupić na nim swoją uwagę, nawet może nadawać tytuł swoim rysunkom. Dziecko doskonali ruchy ręki, pojawiają się ruchy palców, naśladuje ruchy osób dorosłych.
• Bazgranie zlokalizowane – dziecko reprodukuje niektóre części znanych mu przedmiotów.

Faza druga to rysunek dziecka w wieku 4 lat. Ulubionym tematem jest człowiek, dziecko rysuje linią. Pojawia się głowa (koło), oczy (punkty), nogi (dwie kreski). Rzadko pojawiają się tułów i ręce.

Opisowy symbolizm – tworzy dziecko w wieku 5 lub 6 lat. Postać ludzka jest już przedstawiona z dość dużą dokładnością. Schemat jest różnicowany w zależności od typu i różnic indywidualnych dziecka. W wieku 7- 8 lat rysunki mają charakter logiczny niż wizualny. Dziecko rysuje to, co widzi i co wie. W rysunku pojawia się sposób myślenia dziecka. Rysuje wszystko, co pamięta, lub to, czym zainteresowało się podczas rysowania danego tematu. Schemat wzbogaca o nowe szczegóły.

Faza wizualnego realizmu tworzy się między 9 a 10 rokiem życia. Dziecko przechodzi z fazy rysunku z pamięci i wyobraźni w fazę rysunku z natury.

Faza regresji – obejmuje wiek dziecka od 11–14 lat, w tym czasie pojawia się tendencja do dokładnego przedstawienia postaci ludzkiej. Młodzież w tym okresie staje się bardziej realna i zniechęcona do rysowania, swoje emocje i przemyślenia wolą wyrazić w słowach.

Faza artystyczna – pojawia się około wieku lat 15, dopiero w tym czasie rysunek może być artystyczną aktywnością. Według Burta większość młodzieży nie osiąga tej fazy w ogóle.

V.Lowenfeld i W.Lambert Brittain, wyróżnili następujące fazy rozwojowe rysunku dziecka:

Faza bazgrot obejmuje okres od 2–4 roku życia. Dziecko w rysunku ujawnia swój rozwój emocjonalny i umysłowy. Faza ta obejmuje rysunki spontanicznych kresek aż po etap dorysowywania innych elementów, które dziecko właśnie poznało.

Faza przedschematyczna – dotyczy pierwszych prób przedstawiania przedmiotu na rysunku. Pojawia się między 4–7 rokiem życia. Rysunki w tym wieku są odbiciem uformowanych pojęć, uczuć, percepcji własnego środowiska oraz cech osobowości. Rysunki i malowidła są środkiem, poprzez które dorośli mogą lepiej zrozumieć potrzeby dziecka i jego rozwój fizyczny, umysłowy, emocjonalny oraz społeczny. Rysunki dziecka w tej fazie są środkiem, za pomocą którego możemy kierować jego rozwojem i wychowaniem, a szczególnie rozwojem jego twórczych procesów. Sztuka dziecka powinna umożliwiać wyrażanie uczuć strachu, nienawiści, jak też miłości, radości itp. W takiej sytuacji wytwory dziecka będą prawidłowym wyrazem jego osobowości. V.Lowenfeld i W.Lambert Brittain twierdzą, że rozwój fizyczny ma odbicie w rysunku dziecka.

Faza czwarta obejmuje okres od 9–11 roku życia. Jest to początek realizmu. W tym czasie dziecko odkrywa swoją społeczną niezależność, a więc może działać i myśleć niezależnie od osób dorosłych. Schemat już przestaje być obrazem człowieka. Zmiany w rysunku zależą od intelektualnego rozwoju dziecka. Dziecko o niskim rozwoju umysłowym nie zdaje sobie sprawy ze zmian w środowisku ani też nie dostrzega różnic w spostrzeganych przedmiotach lub widzianych formach. U tych dzieci nadal występują schematy w rysunkach.

Odejście od schematu i dostrzeganie rożnych szczegółów związanych z własną osobą, jak też ze środowiskiem jest najważniejszą cechą rozwojową tego okresu.

W tej fazie dzieci bywają czasem bardzo krytyczne wobec swoich rysunków i obrazów, szczególnie wtedy, gdy odbiegają one od ogólnie przyjętych pojęć i wzorów. Naturalizm w rysunku nie jest więc ostatecznym celem w tej fazie rozwojowej. Niektóre dzieci nigdy nie osiągają tej fazy rozwoju rysunku.

Analizę rysunku dziecka od lat prowadzili lekarze psychiatrzy, psycholodzy lub terapeuci. To właśnie oni posiadają wiedzę na ten temat. Książka ta umożliwi rodzicowi / nauczycielowi głębsze poznanie swojego dziecka lub ucznia i nie wymaga wiedzy medycznej ani psychologicznej w tym zakresie. Pamiętać należy o jednej ważnej rzeczy – jeśli dziecko ma poważne problemy, to własna interpretacja rysunków dziecka nie zastąpi wizyty i konsultacji z psychologiem lub psychiatrą, gdyż ta może się okazać niezbędna.

Autorka książki – Hanna Wosz Tatara – jest plastykiem i nauczycielem plastyki z wieloletnim stażem i głębokim zainteresowaniem psychologią. Przykładowe tytuły jej prac dyplomowych to Rozwój psychofizyczny dziecka w wieku od 3 do 6 lat na podstawie rysunku, Rodzina w rysunkach dziecka w wieku 6 i 7 lat.

Słowo od Autorki

Obecnie w szkole, w której pracuję przeprowadziłam testy pt: „Moja rodzina” „Zaczarowana rodzina” „Dom” „Zaczarowany dom” „Drzewo”. Zebrałam rysunki wszystkich uczniów szkoły (wiek badanych dzieci obejmuje od 7 do 11 lat). Po dokonaniu analizy prac uczniów dokonałam prezentacji i zapoznałam pozostałych nauczycieli szkoły, w której pracuję w tematykę rysunku dziecka. Informacje na ten temat bardzo zaintrygowały radę pedagogiczną i dyrekcję. Uważam że wiedza na temat rysunku dziecka jest bardzo ważna w zawodzie nauczyciela i pedagoga szkolnego. Dzięki umiejętności „czytania symboliki” rysunku dziecka, dorosły jest bardziej świadomy tego co przeżywa dziecko, zwłaszcza, że o złych lub przykrych sprawach dziecko nie mówi wiele lub nie chce mówić. Rodzice, którzy chcą świadomie wychowywać własne dziecko i interesuje ich co ono czuje i myśli, powinni przeczytać tą książkę. Nauczyciel-wychowawca, który chciałby więcej wiedzieć, jakie są relacje domowe dziecka z członkami rodziny i co powoduje zaistniałe problemy powinien również przeczytać tą książkę. Interesuje mnie także tematyka mandali, które również wdrożyłam w program nauczania. Jestem w trakcie realizacji własnego programu autorskiego, który ma na celu wdrożyć elementy mappingu i arteterapii na lekcjach plastyki w szkole podstawowej. W książce również opisałam jak należy tworzyć mandale, po co się je tworzy i jakie informacje zawarte są w kolorach, kształtach oraz liczbach, które pełnią również ważną rolę w psychoanalizie.